Bốn tháng đầu năm 2017, xuất khẩu cá tra chế biến sang thị trường EU tăng mạnh rất mạnh: 89,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, sản phẩm cá tra chế biến (thuộc mã HS16) XK sang Tây Ban Nha tăng hơn 1.096%, sang Hà Lan tăng 228,3% so với cùng kỳ năm 2016. Sự chuyển hướng tiếp cận thị trường EU bằng cách tăng sản phẩm cao cấp, chất lượng cao đang là giải pháp đúng đắn của một số doanh nghiệp. Rõ ràng, yếu tố giá thấp, sản phẩm thô không phải là điều thu hút người tiêu dùng của khu vực này.
Như vậy, 6 năm trở lại đây (kể từ năm 2011), XK cá tra sang thị trường EU giảm liên tiếp từ 1-19%. Trong đó từ 97-98% sản phẩm cá tra XK ở dạng phile đông lạnh thô với giá XK thấp. Đã đến lúc các DN XK cá tra sang thị trường này thay đổi chiến lược để tăng dần ghiá trị XK.
Trở lại hội thảo “Cơ hội và thách thức đối với DN XK Việt Nam” do Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức hồi cuối năm 2016 tại Hà Nội, ông Jean Charles Diener – Người sáng lập OFCO Sourcing Việt Nam cho rằng, DN XK cá tra Việt Nam đã và đang tiếp cận EU một cách “sai hướng”. Ông dẫn chứng tại Tây Ban Nha – một trong 5 thị trường NK cá tra lớn nhất tại khu vực này. Từ mức giá NK trung bình 3,4 USD/kg vào những năm 2003 – 2005, giá cá tra chỉ còn 2 – 2,2 USD vào năm 2013. Giá quá thấp khiến cho các nhà XK và bán lẻ EU không có lợi nhuận, đi đôi với việc chất lượng không được cải thiện khiến cá tra mất dần dần thị phần. Vậy thì, cạnh tranh bằng giá thấp và chưa chú trọng vào việc tăng tỷ trọng sản phẩm chất lượng cao là đi sai hướng.
Cá tra Việt Nam được công nhận có những thế mạnh về giá cả phải chăng, hương vị thơm, đã được rút xương và dễ chế biến, cạnh tranh mạnh mẽ với các sản phẩm cá thịt trắng bản địa. Nhưng chính vì tiêu chí giá rẻ đã khiến cá tra Việt Nam bị một số nhóm cạnh tranh lợi ích với cá tra tại Đức, Pháp, Tây Ban Nha truyền thông tiêu cực. Họ đánh vào tâm lý coi ngành cá tra Việt Nam là ngành sản xuất thiếu kiểm soát và có vấn đề về chất lượng, an toàn thực phẩm và những lo ngại về môi trường, sức khỏe và an sinh xã hội. Chiến dịch bôi xấu này tập trung tại một số quốc gia từ năm 2008 – 2011 đã khiến chỉ trong vài tuần, nhu cầu tiêu thụ cá tra tại Bắc Âu giảm sút nghiêm trọng, lượng tiêu thụ giảm từ 3-4 lần. Đầu năm 2017, Đài truyền hình Tây Ban Nha lại tiếp tục đánh vào “điểm yếu” về giá của cá tra Việt Nam bằng truyền thông bôi xấu.
Điều đó càng minh chứng rằng, những nhận định và lập luận của một số chuyên gia cho rằng, giá cả không phải “lực hút” đối với người tiêu dùng Châu Âu là đúng. Bởi nhiều sản phẩm hải sản khác như: Cá thịt trắng, cá hồi, cá ngừ có mức giá cao gấp từ 3-10 lần so với cá tra phile đông lạnh vẫn đang được tiêu thụ tốt tại nhiều thị trường Châu Âu. Với mức giá thấp như nhiều năm qua, đáng buồn thay, cá tra Việt Nam bị rơi vào phân khúc bán lẻ cho những người thu nhập thấp, người già… mà đáng lẽ nó hoàn toàn có thể có mặt tại nhiều phân khúc khác!.
Trong 4 tháng đầu năm nay, sản phẩm chế biến GTGT (thuộc mã HS) XK sang 2 thị trường NK hàng đầu khu vực là: Hà Lan và Tây Ban Nha tăng trưởng mạnh là một tín hiệu tốt cho XK và cũng khẳng định thêm sự chuyển hướng của một số DN là đúng đắn.
So với mức giá trung bình từ 1,4 – 3,65 USD đối với sản phẩm cá tra phile đông lạnh (thuộc mã HS 0304), sản phẩm chế biến (thuộc HS 16) với giá XK trung bình từ 3,85 – 5,65 USD/kg đang được tiêu thụ tốt tại một số thị trường. Trong đó kể tới, sản phẩm cá tra cuộn bông cải tẩm bột chiên sơ; cá tra cuộn sauce, cà chua, xoài, thơm; cá tra xiên que tẩm gia vị XK sang Đức, cá tra phile cắt miếng (Portion) tẩm bột đông lạnh XK sang Tây Ban Nha; cá tra tẩm bột gia vị đông lạnh; cá tra định hình Nuggets tẩm bột đông lạnh XK sang thị trường Hà Lan với mức giá khá tốt từ 4,45 – 5,50 USD/kg. Trong 4 tháng đầu năm nay, XK cá tra chế biến (HS 16) sang 4 thị trường XK lớn trong khối EU là: Hà Lan, Tây Ban Nha, Đức, Bỉ khá tích cực.
Trở lại với phân tích của ông Jean Charles Diener cho rằng, cho đến tận hôm nay, sự tăng trưởng của cá tra Việt Nam chính là bởi việc vươn rộng các thị trường mới chứ không phải là việc đẩy mạnh bán hàng, nâng cao giá trị sản phẩm. Đã tới lúc, doanh nghiệp XK cần thay đổi chiến lược tại thị trường EU. Cách đây 6 năm, đây là thị trường XK lớn nhất của cá tra Việt Nam và hiện nay vẫn nhiều tiềm năng nhưng cần đi đúng cách.
Tạ Hà – Theo Vasep
